Er wordt wat afgewerkt in de nacht. Gelukkig. Maar hoe zit het met de gezondheid van de nachtzuster?

Wat moet ik zonder jou beginnen?

Op sommige mensen wil je ’s nachts een beroep kunnen doen. Op de nachtzuster van Henny Vrienten bijvoorbeeld. En op brandweerlieden, ambulancepersoneel en soortgelijke helden. Maar er werken nog veel meer mensen in de nacht.

Bouwvakkers werken ’s nachts om ons leven makkelijker te maken. ProRail en Rijkswaterstaat eisen dat een groot deel van het werk in de nachtelijke uren wordt uitgevoerd. En dat helpt. Jij en ik klagen op die manier stukken minder over vertragingen of files door onderhoud aan weg en spoor.

Dan heb je de mensen die ons leven blijer maken: in de horeca werken duizenden mensen incidenteel of structureel meer dan een uur in de tijdzone tussen 00:00 tot 06:00 uur.

Verder hebben we in Nederland nog steeds veel industriële bedrijven. Soms kun je processen niet eenvoudig een paar uur platgooien. Stilleggen en daarna weer opstarten kost zoveel tijd en energie, dat het ondoenlijk is om rekening te houden met ons dag-nachtritme of onze behoefte aan weekendrust.

En vergeet de transportsector niet. Deze sector levert de meeste nachtwerkers. Het wemelt ’s nachts van de chauffeurs die massaal voor de files uitrijden, zodat wij ons bol.com pakketje binnen 24 uur in huis hebben.

Al met al valt 15% van de beroepsbevolking onder de definitie ‘nachtwerker’. Dat zijn 1,3 miljoen mensen die ’s nachts werken of uit hun bed geroepen kunnen worden.

Haal ik de morgen?

Sommige nachtwerkers houden ervan om essentiële taken uit te voeren in de relatieve rust van een gedimde fabriek of van een slapend ziekenhuis. Andere mensen vinden het lastig om dwars tegen het gezinsritme in hun slaap te pakken in een wakkere wereld.

Ik kom zelf incidenteel ’s nachts in bedrijven. In die uren van weinig toezicht en grote autonomie zijn de risico’s vaak anders, ontstaan interessante werkwijzen en zie je dingen die je onder kantoortijd niet ziet. Na zo’n uitzonderingsnachtje ben ik meestal een paar dagen de weg kwijt. Mijn lijf is gehecht aan mijn nachtrust. Dat werd duidelijk toen ook de jongste van mijn drie kinderen eindelijk besloot ’s nachts door te slapen. De kilo’s vlogen zonder al te veel moeite van me af. Dit verband tussen overgewicht en onvoldoende nachtrust (vermoeid, futloos, behoefte om energie aan te vullen, eten, eten, eten, overgewicht) is niet alleen een goed excuus, maar ook wetenschappelijk aangetoond.

De Gezondheidsraad (GR) concludeert dat nachtwerk op korte termijn een grotere kans geeft op, hoe verrassend, slaapproblemen. Nachtwerkers kunnen kampen met een verkorte slaapduur, verslechterde slaapkwaliteit en vermoeidheid. Op lange termijn geeft nachtwerk een verhoogd risico op diabetes mellitus (type 2) en op hart- en vaatziekten. Veelgehoord is de relatie tussen nachtwerk en borstkanker. De vele onderzoeken die hiernaar gedaan zijn, spreken elkaar tegen. Voorlopig nog geen bewezen relatie dus. Naar andere gezondheidsklachten is geen onderzoek verricht.

Doe iets aan de pijn

Gelukkig signaleert de Gezondheidsraad niet alleen. Zij heeft ook een aantal veelbelovende maatregelen onderzocht. Voorwaarts roosteren lijkt te helpen; je gaat van de ochtenddienst naar de dag en vervolgens naar de nacht. Het lijkt of het lichaam daardoor iets beter met ontregeling om kan gaan.

Ook het inbouwen van een tussentijds slaapje blijkt effectief. Lijkt me heerlijk, maar misschien niet altijd toepasbaar.

Het aanpassen van de verlichting (kleur, sterkte) had soms positieve, maar bij andere studies weer totaal geen effect. Daar kunnen we vooralsnog geen chocola van maken. Helaas.

Cafeïne verhoogt de alertheid. De Gezondheidsraad kan geen definitieve uitspraak doen over de heilzame werking van koffie, omdat er te weinig studies zijn uitgevoerd. Om de aantallen wat te verhogen: Bij mij helpt het. Maar mogelijk ben ik niet representatief voor de hele arbeidspopulatie; ik drink m’n koffie nog altijd met veel melk om niet te gaan stuiteren en sta evengoed na drie bakjes op m’n kop.

Wat ben ik zonder al je zorgen?

Uiteindelijk benadrukt de Gezondheidsraad dat bronaanpak zoals altijd de voorkeur heeft: Voorkom nachtwerk waar mogelijk.

Als arbeidshygiënist en 45-jarig ochtendmens gil ik hartgrondig: ‘Jaaaaa’. Laten we met zijn allen om 19:00 uur ons avondje uit starten en om 23:30 uur de deur achter ons dichttrekken, zodat wij samen (als in tegelijkertijd) met al het horecapersoneel bijtijds op bed liggen.

En voor wat betreft wegen en spoor: Misschien moeten we accepteren dat alles wat je gebruikt, onderhoud nodig heeft en dat onderhoud tijd kost. Vertraging door werkzaamheden hoort erbij. Laat maar lekker overdag plaatsvinden en werk thuis, pak je zenmoment in de file of geniet van de nieuwe uitzichten op je alternatieve route. Veel fijner voor de bouwvakkers. En fijner voor jou en mij. Vooral als we ’s ochtends op weg naar ons werk de wegen delen met busladingen vol oververmoeide nachtwerkers die na hun dienst knipperend en knikkebollend achter het stuur zitten.

Ik wens iedereen een goede nachtrust.
(Hou me even vast dan lukt dat wel)

Meer weten?

Doe Maar – Nachtzuster
Gezondheidsraad. Gezondheidsrisico’s door nachtwerk. Den Haag: Gezondheidsraad, 2017; publicatienr. 2017/17.
Gezondheidsraad. Nachtwerk en gezondheidsrisico’s: mogelijkheden voor preventie. Den Haag: Gezondheidsraad, 2015; publicatienr. 2015/25.
Arboportaal – Gezondheidsrisico’s nachtwerk
Van der Ven. Shift your Work: Naar duurzame inzetbaarheid van ploegendienstwerknemers door middel van nieuwe roosters. TNO, 2017

Photo credit: Benedek – iStockPhoto.com

Blader door de blogs: