Onlangs werd een gymnasium in Oosterhout ontruimd, omdat een barometer met kwik kapot gevallen was in een lokaal. De scheikunde-assistent is per ambulance afgevoerd naar het ziekenhuis en een gespecialiseerd bedrijf heeft het kwik opgeruimd. De leerlingen konden na de vrijgavemetingen van de brandweer terug naar de lokalen. Het ging om 200 ml kwik. Een mok vol in een lokaal van pak ‘m beet 140 kubieke meter. Hoe gevaarlijk kan dat zijn?

Barometer

Wij hadden vroeger thuis ook een barometer. Je tikte tegen het glas en wachtte daarna geduldig tot de wijzer een uitslag gaf. Mooi, regen of veranderlijk. Meer smaken waren er niet. Op school heb ik nooit een barometer gezien. De scheikundeleraar liet simpelweg een petrischaal met kwik door de klas gaan. Ik zie die zilverachtige, trage druppels nog rollen. In het schaaltje, gelukkig. Een fascinerend goedje dat als een van de weinige metalen vloeibaar is bij kamertemperatuur. En met de mooiste naam van het periodiek systeem: Hg, hydragyrum oftewel zilver water. Prachtig.

Mad as a hatter

Kwik was ook een van de eerste stoffen die herkend werd als veroorzaker van een beroepsziekte. Kwikdamp werd gebruikt bij het maken van vilt, waardoor hoedenmakers tijdens het werk langzaam vergiftigd werden. Onontkoombaar. Iedereen die dit beroep uitoefende werd uiteindelijk gek. Daar komt de Engelse uitdrukking ‘Mad as a hatter’ vandaan.

Voor de lezers onder ons: the mad hatter komt als karakter ook voor in Lewis Carrolls Alice in wonderland. Als voorbereiding op deze blog heb ik deze klassieker herlezen. Licht teleurstellend. De Hatter is zo gek als een deur, maar vertoont geen enkele van de trekjes die samenhangen met kwikvergiftiging. Jammer. Het had toch grappig geweest als hij verlegen en angstig had gereageerd op de komst van Alice. Dat het theekopje in zijn ogen altijd halfleeg zou zijn en bovendien zou rinkelen op het schoteltje in zijn trillende handen. En dat hij niet moedwillig thee over Mormouse heen schonk, maar per ongeluk, omdat hij het allemaal niet zo goed kon zien. Dat hadden toch leuke details geweest in een evengoed briljant boek.

Blootstellingsroutes

Deze en vele andere effecten aan het centraal zenuwstelsel, de nieren en het maag-darmsysteem kunnen ontstaan door langdurige blootstelling aan kwikdampen. Maar hoe zit het als je kort bent blootgesteld? Hoe erg was dit incident voor de barometer sjouwende amanuensis?

Om te beginnen kwam de scheikunde assistent volgens de krant ‘in aanraking met kwik’. Het artikel vermeldt niet of het gaat om vieze kleren of om huidcontact. Dat laatste is niet te hopen gezien de kans op huidontstekingen en allergische reacties.

Voor het gemak ga ik er even vanuit dat de amanuensis geen kwik heeft opgegeten. In dat kader nog een leuk Wiki-weetje: “Van de eerste keizer van het verenigd China, Qin Shi Huang, wordt gezegd dat hij stierf na het slikken van kwikpillen die bedoeld waren om hem eeuwig leven te geven.” Heel vilein, maar sommige dramatische gebeurtenissen doen me stiekem gniffelen.

Inslikken van kwik is dus geen goed idee. De maag is dan niet het grootste probleem. Doordat het kwik uitdampt, komt het via de slokdarm in de longen terecht. Daar vindt de echte schade plaats. Dat leidt ons tot de laatste blootstellingsroute, die in dit geval ook de belangrijkste was: inademen. Acute effecten zijn klachten als kortademigheid, hoofdpijn en hoesten, maar zoals de eerste keizer van China al aantoonde, je kunt er ook dood aan gaan. Bijvoorbeeld ten gevolge van longoedeem.

Adequaat

Kortom, ik hoop dat het weer goed gaat met de amanuensis. De betreffende school heeft in mijn ogen daadkrachtig en goed gereageerd. Was het nodig om de hele school te ontruimen? Misschien niet, maar hierbij geldt: bij twijfel altijd doen. In het ergste geval heb je een extra oefening gehad in het veilig wegleiden van een grote groep stuiterende en snel afgeleide pubers. Nooit verkeerd.

Je kunt discussiëren of we hier het gevaar aan de bron hadden moeten aanpakken: geen barometer in de klas. Mwah. Ik ben zelf erg voor aanschouwelijk onderwijs. En goed bezien heeft de scheikunde les van die dag in ieder geval als resultaat gehad dat alle 800 leerlingen van de school nu weten dat kwik geen fijn spul is.

Voor thuis: check dat schroefje waar de barometer aan hangt nog een keer. En die antieke kwikthermometer van oma mag echt weg. Niet in de kliko, alsjeblieft. Anders gaat de volgende blog over een vuilnisophaler die onverwacht overlijdt aan longoedeem.

Meer weten?

RIVM: kwik
Nieuwsbericht omroep Brabant: Ontruiming school na ongeluk met kwik
Arbocatalogus Voortgezet Onderwijs

Photocredit: iStock

Blader door de blogs: