Per jaar sterven 2700 mensen aan arbeidsgerelateerde kanker. Ter vergelijking: in 2016 vielen er 619 dodelijke verkeersslachtoffers en verongelukten 70 mensen op het werk. Waarom hebben we beroepskanker nog niet onder controle? Laten we een voorbeeld nemen aan roken.

Kankerverwekkende stoffen

Het lastige van kanker door blootstelling aan stoffen zoals (kwarts)stof, dieselmotoremissies, chroom VI, asbest en benzeen is dat er zomaar tien tot veertig jaar kan zitten tussen oorzaak en gevolg. Het gevaar is er, maar we voelen het niet. Het is een ver van mijn bed show. Iets wat anderen overkomt.

Maar hoe zit dat dan bij roken? De meeste mensen zijn doordrongen van het feit dat als ze roken, ze ook grote kans hebben om longkanker te krijgen. Oorzaak en gevolg worden gevoeld, ook al liggen ze tientallen jaren uit elkaar.

Das war einmal

Dertig jaar terug was dat anders. Mensen die net als ik 45+ zijn, kunnen zich de verjaardagen van vroeger nog herinneren. De woonkamer zag steevast blauw en de sigaretten werden in mooie glaasjes naast de blokjes kaas en plakken leverworst geserveerd. Iedereen rookte.

En ja, als de overbuurman ’s ochtends kuchend en rochelend naar zijn auto liep, werd lachend ‘Steek er nog één op!’ geroepen, maar echt gevaarlijk was roken niet. ‘Mijn opa rookt als een ketter en die is al over de 80.’

SIRE

Wat heeft gezorgd voor de afname in het aantal rokers? Hoe komt het dat rokers en niet-rokers volkomen doordrongen zijn van het feit dat het een ziekmakende gewoonte is?

Misschien heeft het spervuur aan SIRE-filmpjes geholpen, of de schreeuwende waarschuwingen op sigarettenpakjes. Niet onbelangrijk zal zijn dat iedereen inmiddels minstens één bekende heeft verloren aan longkanker. Het is allemaal akelig dichtbij ons bed gekomen.

Uit gedragstheorieën weten we dat we het niet redden met bewustzijnsverhoging alleen. Gedragswijzigingen moet je forceren. Fout gedrag moet consequenties hebben. De antirooklobby heeft dat goed begrepen. Het rookvrij maken van de werkplek en van restaurants heeft geleid tot een afname van het aantal rokers. Zeker omdat het alternatief erger is: als je wilt roken, sta je een beetje sneu in een tochtig en aftands bushokje kou te lijden.

Strategie

Samenvattend kun je zeggen dat de strijd tegen roken twee tactieken kent:
1. Bewustzijn verhogen in de hoop dat mensen kiezen voor niet roken;
2. Goed gedrag (niet roken) forceren door harde regels.

Kunnen we iets leren van roken? Roken is een eigen keuze. Is dat geen essentieel verschil met beroepsmatige blootstelling? Nee, op dit punt niet. Ook bij blootstelling aan kankerverwekkende stoffen tijdens het werk moeten alle betrokkenen doordrongen zijn van het probleem: werknemers, zelfstandigen, werkgevers, beleidsmakers, arboprofessionals. Iedereen. Alle betrokkenen moeten in actie komen om blootstelling te voorkomen. Niet alleen werkgevers of opdrachtgevers, ook de direct blootgestelden en ook beleidsmakers en arboprofessionals. Als het bij roken is gelukt, waar consumenten uit vrije wil hun gedrag wijzigen, dan moet dat in de werksituatie zeker lukken.

Zichtbaar

Laten we de tactieken van roken dus eens vertalen naar het werken met kankerverwekkende stoffen.

Markeer kankerverwekkende producten. Ja, dat gebeurt al, dat weet ik. Maar het mannetje met een ster in zijn borst is verre van bedreigend en al helemaal niet duidelijk. Grote, zwart omrandde rouwplaten op de verpakkingen met de tekst ‘Inademen van dit middel is dodelijk’ zouden veel duidelijker zijn.

Maak effecten zichtbaar. Elk dodelijk ongeval op het werk haalt het journaal. Alle 70 per jaar. De 2700 mensen met werkkanker sterven een stille dood. Niemand geeft hen een gezicht. Het is waarschijnlijk niet haalbaar om het journaal te starten met het noemen van de zeven personen die op die dag zijn overleden aan een beroepskanker. Wat wel kan en ook echt helpt zijn programma’s als Zembla en De Monitor. De toon is niet altijd de mijne, maar top dat zij reportages maken over chroom VI bij defensie en blaaskanker bij de brandweer. Hoe meer Kamervragen na een uitzending, hoe beter.

Regels

Maar zoals roken al aantoonde: verhogen van bewustzijn is niet voldoende. We hebben harde regels nodig. En daar hebben we een voordeel op roken. Voor roken waren daar wetswijzigingen voor nodig. Veel lastiger. Wij hebben de Arbowet en Inspectie SZW (‘Arbeidsinspectie’) om bepaalde regels op te leggen. En vlak de marktwerking niet uit: zonder VCA komt geen bedrijf bij een petrochemische fabriek binnen. En iedereen die de Life Saving Rules van het bedrijf waar hij is niet volgt, wordt zonder pardon buiten de poort gezet. Op staande voet ontslag voor werknemers. En ook aannemers, zelfstandigen en bezoekers zijn per direct niet meer welkom. Opdrachtgevers hebben de macht om eisen te stellen.

Harde regels over kankerverwekkende stoffen zijn er voor een deel al. Stof in de bouw is afgenomen, omdat gereedschap verplicht afgezogen wordt. Gebeurt dat niet, dan loop je kans op een boete van Inspectie SZW.

En voor gewichten onder 4 ton gebruikt niemand binnenshuis meer een dieselheftruck. Kan wel, maar je riskeert stillegging.

Life Saving Rules 2.0

De komende jaren gaat Inspectie SZW extra inspecteren op kankerverwekkende stoffen. Ze checken of bedrijven weten hoe hoog de blootstelling aan dit soort stoffen is en zo ja, of de blootstelling voldoende laag is. Los daarvan zou je voor wijdverspreide kankerverwekkende stoffen een aantal harde, praktische regels kunnen formuleren. Een soort Life Saving Rules 2.0, maar dan voor werken met kankerverwekkende stoffen; Kankerregels. Voor iedereen duidelijk, voor iedereen toepasbaar en voor Inspectie SZW handhaafbaar. En eigenlijk hebben we die overheidsdwang niet nodig. Als het de AKZO’s en Shell-en lukt om iedereen de leuning te laten vasthouden bij het betreden van een trap, dan moet het invoeren van echt belangrijke regels een eitje zijn.

De strijd tegen roken heeft na 30 jaar zichtbaar resultaat. Laten we dat voorbeeld volgen:
1. Verhoog het bewustzijn door doden door beroepskanker een gezicht te geven.
2. Stel heldere (kanker)regels op en handhaaf daarop.

Op weg naar nul doden door beroepskanker.

Dit opiniestuk is op 8 februari 2018 gepubliceerd op arbeidsveiligheid.net.

Photo-credit: iStock – solidcolours

Blader door de blogs: